Ulica Lubartowska

Ulica Lubartowska prowadzi od Bramy Krakowskiej, wzdłuż dawnej linii murów Starego Miasta, na północ: najpierw w dół do doliny Czechówki i alei Tysiąclecia, a po jej minięciu pod górę, do rogatki lubartowskiej.

Kiedyś mieszkali przy tej ulicy bogatsi z Żydów - dziś to jedna z najbardziej zaniedbanych głównych ulic miasta.

Ponieważ Niemcy zniszczyli dzielnicę żydowską, a komunistyczne władze na jej  gruzach  postanowili zbudować nowe ulice i place (Plac Zebrań Ludowych, dzisiejszy Plac Zamkowy na miejscu ul. Szerokiej), zabytków żydowskich ocalało niewiele - przede wszystkim przy ulicy Lubartowskiej, której zabudowa ocalała z wojennej i powojennej  zawieruchy.

Miedzy Lubartowską (na odcinku przyległym do Starego Miasta) a Świętoduską znajduje się Plac Ofiar Getta (z pomnikiem Ofiar Getta przeniesionym tymczasowo na ulicę Niecałą). Po minięciu poprzecznej ulicy Kowalskiej (oddalając się od starówki) po lewej stronie ul. Lubartowskiej, pod nr 10 (dawniej Lubartowska 4) mieści się Synagoga Chewra Nosim (Bractwa Pogrzebowego), istniejąca do dziś, a w latach 1945-2006 będąca główną synagogą lubelskich Żydów. W budynku znajduje się Izba Pamięci Żydów Lubelskich.

Różnica w numerach wynika z faktu, że przed wojną Lubartowska "zaczynała się” od Kowalskiej. Najwyższy, przyległy do Starego Miasta odcinek dzisiejszej Lubartowskiej, nosił wtedy nazwę Nowej.

Ulica Lubartowska prowadzi dalej, po drugiej stronie dzisiejszej Alei Solidarności, obok kilku budynków związanych z historią lubelskich Żydów, a zwłaszcza żydowskiego szkolnictwa. Lubartowska 24, (niegdyś 18) przy skrzyżowaniu z ulicą Probostwo, przed wojną była siedzibą dwóch żydowskich szkół powszechnych: Sztatmanowej i Borawskiej, a także siedzibą Zrzeszenia Akademików Żydów. Dalej stoją obok siebie dwie kamienice:  Lubartowska 28 (niegdyś Lubartowska 22) - tu mieściła się Organizacja Bnos Jakow (nabożnych dziewcząt) i Lubartowska 30 (niegdyś 24), która była siedzibą żydowskiej szkoły powszechnej Mandelkernowej.

Około pół kilometra dalej, pod koniec ulicy, pod numerem Lubartowska 81, mieści się pochodzący z końca XIX wieku budynek dawnego szpitala żydowskiego. W czasie Drugiej Wojny Światowej Niemcy zniszczyli lub zrabowali wyposażenie, a pacjentów wymordowali. Polacy po wojnie odrestaurowali szpital, a obecnie w budynku mieści się klinika ginekologiczno-położnicza.

Następna i ostatnia budowla znajdująca się na tej ulicy (Lubartowska 85), tuż przed dawną rogatką, to ogromny budynek Jeszywy (Lubelskiej Szkoły Mędrców). W 1930 roku, w specjalnie do tego celu zbudowanym budynku, otwarta została  Jeszywas Chachmej Lublin - największa wówczas talmudyczna uczelnia na świecie. Przyszli rabini kształcili się w niej do 1939 roku. W czasie wojny wyposażenie, a zwłaszcza zgromadzony księgozbiór, zostało w większości zniszczone przez Niemców, ale sam budynek ocalał. Przejęła go po wojnie Akademia Medyczna, która urządziła tu  Collegium Maius. W 2003 roku budynek przejęła Żydowska Gmina Wyznaniowa  w Warszawie, w 2007 roku ponownie została tu otwarta synagoga.

Po drugiej stronie ulicy Unickiej (ok. 200m od Jesziwy) znajduje się kirkut przy ul. Walecznych. Nowy (założony w 1829 roku) cmentarz żydowski w Lublinie, na którym chowano mieszkańców Lublina i żołnierzy wyznania żydowskiego różnych armii poległych w wojnach światowych. W czasie okupacji został zdewastowany przez Niemców (użyli macew do utwardzenia drogi na Majdanku). W wydzielonej części kirkut użytkowany jest do dzisiaj. Przy wejściu na cmentarz mieści się Izba Pamięci z niewielką synagogą.

Północna (tzw. okupacyjna) część cmentarza, odcięta od południowej trasą wytyczoną za PRL-u, do dziś pozostaje całkowicie pozbawiona nagrobków. W czasie okupacji Niemcy dokonywali tutaj masowych egzekucji Polaków i Żydów.

Na zachód od kirkutu, po drugiej stronie ulicy Walecznych, można zobaczyć cmentarz rzymsko-katolicki. Pochowano tutaj między innymi zamordowanych przez Niemców więźniów Zamku Lubelskiego oraz ofiary bombardowań Lublina z 1939 roku.

Artykuły powiązane