Biała Podlaska

Biała Podlaska - ponad 50-tysięczne miasto, stolica powiatu i najważniejsze miasto Południowego Podlasia. Położona w centrum regionu, nad Krzną, na drogowym i kolejowym szlaku do Mińska i Moskwy.
Od połowy wieku XVI do końca XVII była własnością Radziwiłłów - stąd używana wtedy nazwa: Biała Książęca, bądź  Radziwiłłowska. To Radziwiłłowie byli głównymi inwestorami na terenie miasta. Zbudowali między innymi zespół zamkowy - po 1622. Aleksander Ludwik Radziwiłł zbudował fortecę i zamek (zachowały się fosa, wały i oficyna). Wiek później Anna z Sanguszków Radziwiłłowa rozpoczyna budowę wieży i bramy wjazdowej (obecnie są to najważniejsze zabytki zespołu zamkowego).


W 1628 założona została Akademia Bialska (fundacji proboszcza Krzysztofa Ciborowicza Wilskiego), która od 1633 r.  istniała jako filia Akademii Krakowskiej (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. J. I. Kraszewskiego). Renesansowy budynek znajduje się dwie przecznice od zespołu zamkowego.
Obok Akademii, przy deptaku, czyli ul. Brzeskiej znajduje się XVI-wieczny kościół św. Anny, z wyjątkowo cenną kaplicą Radziwiłłów. Na południe od narożnika rynku XVII kościół św. Antoniego (zapewne projektu Augustyna Locci). Dalej przy brzeskiej, już po minięciu rynku, zobaczymy barokowy, XVIII-wieczny kościół NMP i klasztor pobazyliański. Sam spacer ulicą Brzeską też daj przyjemne wrażenia małego miasteczka - ta główna oś miasta jest zabudowana niskimi budynkami (parterowe i piętrowe), podobnie zresztą jak całe miasto (najwyższe budynki są 6-pietrowe)
Miasto i zespół pałacowy były w XVII i XVIII wieku niszczone, ale dzięki staraniom właścicieli podnoszono je z upadku.

Biała jest dużym ośrodkiem przemysłu i handlu. Rozwój gospodarczy przyspieszyło otwarcie traktu brzeskiego 1823 i szlaku kolejowego z Warszawy do Brześcia w 1867 roku. W okresie międzywojennym, na bazie fabryki Raabego powstała Podlaska Wytwórnia Samolotów, zbudowana w 1925 roku. PWS produkowała  samoloty wojskowe: na licencji (“Potez”) jak i własnej konstrukcji (PWS-y). Dziś po fabryce samolotów zostało tylko lotnisko, niegdyś używane przez wojsko, a obecnie wykorzystywane do organizowania festynów...
Przemysł (zwłaszcza włókienniczy i meblarski) rozbudował się po drugiej wojnie, a kiedy po reformie administracyjnej w 1975 roku miasto zostało stolicą województwa, jego ludność wzrosła dwukrotnie w ciągu pokolenia.

Wśród znanych osób związanych z Biała będzie oczywiście cała plejada Radziłłów. Wśród nich na pierwszy miejscu znajdzie się Karol Radziwiłł "Panie Kochanku", (1734-90) warchoł i pijak, słynny z nieprawdopodobnych, absurdalnych opowieści. Dzięki poufałości, ucztom oraz zwariowanym pomysłom był jednak nadzwyczaj popularny wśród szlachty.
Zupełnie innym typem człowieka był ósmy dziedzic Białej, Dominik Hieronim Radziwiłł (1786-1813), który walczył pod Napoleonem ze stworzonym przez siebie pułkiem jazdy. Został majorem 1 pułku szwoleżerów, śmiertelnie ranny pod Hanau.

Biała to miasto Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812-87) pisarza powieści historycznych (napisał ponad 600 tomów!!!), swego czasu jednego z najpopularniejszych pisarzy Europy. Publicysta i redaktor, wydawca i historyk, wychowywał się w Romanowie (dziś jest tu poświęcone mu muzeum) w gminie Sosnówka. Uczył się w Białej Podlaskiej w tzw. Akademii Bialskiej - gimnazjum dziś nazwanym jego imieniem (1822-1826), później w lublinie w Lublinie (1826 - 1827).
Jego plany ułożenia sobie życia w Galicji (starania o katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, próba kupienia krakowskiego "Czasu") skończyły się niepowodzeniem. Potem Kraszewski przeniósł się do Drezna, gdzie założył w 1868 drukarnię - poniósł jednak straty i sprzedał ją trzy lata później. Trafił potem do pruskiego więzienia pod zarzutem szpiegostwa (w więzieniu miał szczególnie płodny okres pisania).

Innym literatem związanym z miastem był Stefan Żeromski (1864-1925) który przebywał tu u swojej ciotki (właściwie siostry macochy), Heleny Radziszewskiej. Prowadził tu korepetycje, przyjeżdżał też później zbierając materiały o prześladowaniach unitów - można tę tematykę odnaleźć w nowelach "Do swego Boga", "Mogiła" i w powieści "Uroda życia".

W latach 1892-97 służył jako oficer w bialskiej 2. Brygadzie Artylerii Anton Denikin, przywódca wojsk Białej Rosji w walkach przeciwko bolszewikom.

Położenie przy głównym szlaku na wschód sprawiło, że Biała Podlaska i okolice były miejscem zbrodni dokonanej przez Niemców na gromadzonych tutaj tysiącami jeńcach radzieckich - m.in. w dawnych carskich koszarach (ul. Brzeska 71, tzw Czerwonych Koszarach). Masowe rozstrzeliwania miały miejsce w lesie Hola.