Na Ziemi Hrubieszowskiej, zważywszy na jej burzliwą i często krwawą historię - a więc częściej czasy burzenia niż budowania, ocalało zaskakująco wiele ciekawych zabytków (aczkolwiek nie zawsze w dobrym stanie). Najwięcej z nich nagromadziło się w Hrubieszowie, ale w jego bliższych i dalszych okolicach też ich nie brakuje. Najciekawsze pod tym względem miejscowości  to przede wszystkim Gródek, Masłomęcz, i położony nieco dalej Kryłów.

Tuż obok Hrubieszowa, miedzy miastem a granicą ukraińską, leży wyniosłe grodzisko, prawdopodobnie będące pozostałością wielkiego grodu Wołyń.

Masłomęcz leży niecałe 10 km na południe od centrum Hrubieszowa i jest słynną na cały świat „stolicą" gockiej Kotliny Hrubieszowskiej. Goci przybyli do kotliny w okolicy roku 100, a odeszli stąd około 375 roku, prawdopodobnie zmuszeni do ucieczki przed Hunami. Zanim odeszli, skolonizowali większość żyznej Kotliny Hrubieszowskiej. Było ich tu około 10 tysięcy, z tego dwa tysiące zamieszkiwało w Masłomęczu.

Kryłów to przygraniczna miejscowość w powiecie Hrubieszowskim. Niegdyś, od 1497 do 1869 - miasto, potem już tylko stolica gminy, a i tę godność utracił w roku 1954. Kryłów w czasie XX wieku utracił też większość ludności - w wyniku walk, zbrodni wojennych (w centrum miejscowości znajduje się pomnik pomordowanych przez UPA) i przesiedleń. Dziś mieszka tu tylko około 350 osób - 1/6 tego, co przed Pierwszą Wojną Światową.

Druga po Bugu rzeka regionu hrubieszowskiego, Huczwa, wypływa w rejonie miejscowości Justynówka z podnóża Białej Góry (318 m.n.p; wzgórze leżące już na Roztoczu, choć czasem zaliczane do Grzędy Sokalskiej). Rzeka płynie najpierw na wschód (jak prawie wszystkie rzeki Grzędy), po czym w rejonie Podlodowa i Zimna (na południe od Łaszczowa) skręca na północ. Kilkanaście kilometrów przed Hrubieszowem wykonuje szeroki, łagodny łuk i poniżej Hrubieszowa płynie prosto na wschód, do Bugu. Rzeka prawie na całej długości płynie powoli, płaską, podmokłą, porośniętą łąkami doliną. Rzeka jest w dużym stopniu uregulowana - jedynie w dolnym biegu wojenne zniszczenia młynów spowodowały wtórne  „zdziczenie” rzeki i jej głębokie, kilkumetrowe wcięcie. Huczwa wpada do Bugu w miejscowości Gródek koło Hrubieszowa, tuż przed ujściem przepływając koło grodziska. Rzeka od źródeł do ujścia liczy około 80 kilometrów, powierzchnia dorzecza prawie 1400 km, a spadek wynosi 1,92 promille. Średni przepływ wody w dolnej Huczwie wynosi 4 metry sześcienne w ciągu sekundy.