Bronowice

Bronowice to południowo-wschodnia dzielnica Lublina, oddzielona od centrum Bystrzycą i Czerniejówką.

Teren wschodniego Lublina to dosyć monotonny krajobrazowo i raczej płaski teren Płaskowyżu Świdnickiego, wznoszący się łagodnie od dolin rzecznych ku wschodowi. Różnice wysokości wahają się tu od około 165 do nieco ponad 200 m.n.p.m.

Bronowice były założoną jeszcze w średniowieczu wsią, która została przyłączona do Lublina w 1916 roku i już wówczas miała, podobnie jak większość wschodnich dzielnic miasta, charakter przemysłowy. Rozwojowi gospodarczemu sprzyjało położenie przy linii kolejowej oddanej do użytku w 1877 roku.

Kolej podzieliła Bronowice na dwie części: bliższa śródmieścia to Stare Bronowice - z biedną zabudową robotniczą wzdłuż ulicy Łęczyńskiej, Parkiem Bronowice (dziś zaniedbanym, ale kiedyś eleganckim miejscem wypoczynku) oraz położonym nad Czerniejówką hotelem "Lwów", znajdującym się w budynku przedwojennej łaźni miejskiej. Najbardziej znanym budynkiem tej części Bronowic jest położony na skraju dzielnicy kościół projektu Oskara Sosnowskiego pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Ten monumentalny budynek z widoczną z daleka wyniosłą wieża, zwany powszechnie w Lublinie "kościołem Ave", powstał w latach 30. XX wieku i jest jednym z najwybitniejszych zabytków architektury okresu międzywojennego w mieście. Jest także widocznym symbolem przekształcenia podmiejskiej wioski w przemysłową dzielnice Lublina. Konsekracja tego kościoła miała miejsce w 1938 roku.

Tuż za skrzyżowaniem z ulicą Żelazną zbudowano około 1900 roku Zakłady Mechaniczne E. Plage i T. Laśkiewicz, późniejszą fabrykę samolotów. Miejsce to odegrało dużą rolę w historii nie tylko dzielnicy czy miasta, ale kraju.
W czasie okupacji Niemcy utworzyli na terenie fabryki obóz "Flugplaztz". Najpierw, w 1939 roku, dla polskich jeńców wojennych, a następnie dla Żydów. Z kolei na północno-wschodnim skraju dzielnicy, na Majdanie Tatarskim, Niemcy utworzyli tzw. wtórne ("szczątkowe") getto dla ludności wysiedlonej z getta na podzamczu. Niemcy zlikwidowali getto w 1943 roku, mordując jego mieszkańców razem z więźniami "Flugplaztzu" w obozie na Majdanku, zbudowanym tuż za Bronowicami. Dzielnica ta ma, jak widać, bardzo ponurą historię związaną z terrorem hitlerowskich Niemiec. Większość turystów na terenie dzielnicy odwiedza właśnie miejsca związane z martyrologią, przede wszystkim Muzeum na Majdanku.

Po Drugiej Wojnie Światowej władze przeniosły główny teren inwestycji przemysłowych nieco na północ, do dzielnicy Tatary, a na Bronowicach rozpoczęła się budowa osiedli mieszkaniowych przeznaczonych dla klasy robotniczej. Powstały wówczas ZOR Bronowice I (w latach 1954–1956) oraz Bronowice II i III (w latach 1956–1969). Ten pierwszy ZOR, z budynkami wzniesionymi w stylu przedwojennego modernizmu, ale z socrealistycznymi „zdobieniami”, podlega dziś ochronie. Za "ZORami" powstały kolejne osiedla Bronowic i położonego po drugiej stronie drogi Kośminka (czasem uznawanego za część Bronowic) oraz - już niewątpliwie poza Bronowicami - Felina. Dziś Bronowice są więc dzielnicą o charakterze przede wszystkim mieszkaniowym.

W ostatnich latach osiedle stanęło też na miejscu dawnej fabryki samolotów, przekształconej za Polski Ludowej (po przeniesieniu części maszyn i ludzi do Świdnika)  w Lubelskie Zakłady Naprawy Samochodów. Zakłady splajtowały wkrótce po plajcie PRL-u, ale zanim to nastąpiło, w 1980 roku w LZNS zorganizowany został (podobnie jak w wielu innych zakładach Lubelszczyzny) strajk, którego sukces poprzedził strajk w stoczni gdańskiej i powstanie Solidarności. Dziś o tych wydarzeniach przypomina pomnik "lubelskiego lipca 1980" - zwycięskiej walki z totalitaryzmem, który tak krwawo zapisał się w historii dzielnicy.

Artykuły powiązane