Pałac Zamoyskich znajduje się na zachód od rynku - prowadzi do niego uliczka Grodzka, obok której mieści się (wystawionego w 2005 roku) pomnik Jana Zamoyskiego. Pierwotny pałac zbudowany został w latach 1579 – 1586 w stylu renesansowym, według projektu Bernarda Morando. Po pożarze został odbudowany, a następnie rozbudowany w drugiej połowie XVII wieku, już w stylu barokowym. W połowie XVIII wieku został przebudowany w stylu późnego baroku, następnie na samym początku XIX wieku - w stylu klasycystycznym. Po 1830 roku właścicielem było już państwo, które przebudowało pałac w stylu, który można nazwać koszarowym - urządzono tu szpital wojskowy, a budynek stracił większość cech rezydencji. Dziś w budynku mieszczą się sądy.

Od pomnika Zamoyskiego prosto na północ, ulica Akademicka prowadzi (przez ok. 100 metrów) do Akademii Zamojskiej - ufundowanej przez Jana Zamoyskiego, otwartej w 1595 roku jako czwarta wyższa uczelnia w Polsce i pierwsza prywatna. Obecny budynek powstał w latach 1639-1648 w stylu wczesnobarokowym.

Za Akademią, na północnych krańcach Starego miasta, stoi kościół świętej Katarzyny, . Wzniesiony został w stylu barokowym w II połowie XVII wieku. Austriacki zaborca rozebrał klasztor, a kościół zamienił na magazyn dla wojska. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (a budynku przez Kościół) w 1927 roku świątynia została rekonsekrowana pod wezwaniem św. Katarzyny, a budynek jaki dziś oglądamy jest efektem remontu i przebudowy z końca XX wieku, kiedy to przywrócono świątyni wiele cech pierwotnych, barokowych.

Na wschód od kościoła św. Katarzyny, wzdłuż dawnych murów miejskich (po ich wewnętrznej stronie) prowadzi ulica Łukasiewicza. Na odcinku między kościołem św. Katarzyny a kościołem Franciszkanów znajduje się większość z ocalałych fragmentów fortyfikacji: Brama Lubelska, a za nią nadszaniec (ceglano-kamienny gmach będący stanowiskiem dla dział) bastionu szóstego (niezachowanego), i dalej, po około 200 metrach, nadszaniec bastionu siódmego. Nie są to fortyfikacje pierwotne, ale o wiele późniejsze, tyle, że zbudowane na miejscu tych XVI wiecznych. Umocnienia te zbudowane zostały w latach 1825-30, w ramach modernizacji twierdzy po odebraniu miasta Zamoyskim.

Twierdza w czasach zaborów pełniła też funkcję więzienia - w jednym z nadszańców więziony był Walerian Łukasiński (stąd nazwa ulicy).

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Zamościu stoi między Placem Wolności a nadszańcem nad bastionem VII -  to wzniesiony w drugiej połowie XVII wieku barokowy kościół franciszkanów. Ówczesny budynek znacznie różnił się od dzisiejszego - był wysmukły i bardzo wysoki (był najwyższą świątynią w mieście), a na miejscu obecnego Placu Wolności stał wówczas klasztor franciszkanów. Dalsze losy kościoła franciszkanów typowe były dla zamojskich kościołów - w czasie zaborów Austriacy skasowali zakon, Rosjanie rozebrali dzwonnicę i klasztor oraz przebudowali kościół na magazyn wojskowy. Przysadzista, mało "kościelna" sylwetka to efekt rozbiórki szczytów przez Rosjan w końcu XIX wieku. W XX wieku mieściło się w tym budynku kilka instytucji. Dopiero od 1993 roku na powrót jest to kościół franciszkanów, którzy w roku 2020 ukończyli generalny remont - zakończony przywróceniem pierwotnej formy architektonicznej. Wciąż jednak rewitalizowane są tereny przykościelne. 

Po przeciwnej stronie Placu Wolności, tuż przy dawnych murach miejskich, mieści się kościół św. Mikołaja, budynek niewielki a wysmukły. Świątynia zbudowana została w połowie XVII wieku w stylu renesansowym i już pod koniec wieku znacznie przebudowana w stylu późno-barokowym - z tego drugiego okresu pochodzi ośmiokątna wieża ze strzelnicami. Początkowo cerkiew była prawosławna, potem unicka, pod zaborem rosyjskim znowu prawosławna (dodano cebulaste kopuły dachów), za Drugiej Rzeczypospolitej był to kościół katolicki (zdjęto "rosyjskie" dachy), za niemieckiej okupacji znów cerkiew grekokatolicka, a po wojnie - ponownie kościół katolicki. Aż dziwne, że przy tych wszystkich zmianach ocalało sporo z zabytkowego wyposażenia: m.in. barokowa, marmurowa kropielnica.

Katedra Zamojska pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła jest położona między południowym skrzydłem Pałacu Zamojskich a Rynkiem i obwarowaniami miasta. Ufundowana została przez założyciela miasta, Jana Zamoyskiego, którego szczątki spoczywają w katedrze w kaplicy Przemienienia Pańskiego, zwanej też kaplicą Zamoyskich.

Świątynia została zbudowana w końcu XVI wieku przez Bernarda Morando w stylu renesansu, z licznymi odniesieniami do świątyń północnych Włoch.

Budynek jest trzynawowy, z główną nawą wyższą. Przebudowany został w ramach modernizacji twierdzy w latach 1824-26. Został wtedy obniżony, "uproszczony", zniesiono wiele ozdób i ogólnie kościół otrzymał wygląd bardziej surowy, czy wręcz ubogi.

Po wejściu do świątyni jesteśmy zaskakiwani strzelistością wnętrza. Z wyposażenia najbardziej wartościowe są: srebrne, barokowe tabernakulum oraz otaczana kultem ikona  Matki Boskiej Opiekunki.

Od roku 1992 podniesiono świątynię do rangi katedry utworzonej Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej.

Nagrania z wnętrza katedry można zobaczyć tutaj

Po północnej stronie katedry XVIII mieści się wieczna dzwonnica, na której urządzono punkt widokowy.

Na południowy wschód od Katedry przy Bramie Szczebrzeskiej, ulica Szczebrzeska prowadzi na południe od Starego Miasta, m.in. do Rotundy lub ZOO i dworca PKP.